Miasto Baranów Sandomierski jest jednym z najstarszych w województwie. Pierwsze wzmianki na temat Baranowa nad Wisłą pochodzą z roku 1135 z czasów Bolesława Krzywoustego. W średniowieczu wybudowano tu gród obronny.
W 1354 roku Kazimierz Wielki nadał osadzie prawa miejskie. Na przestrzeni wieków, dobra baranowskie stanowiły własność wielu znamienitych rodzin, między innymi takich jak: Górkowie, Baranowscy, Leszczyńscy, Lubomirscy, Potoccy, Krasiccy. Miasto rozwijało się dzięki handlowi zbożem. Od XVI wieku w Baranowie Sandomierskim rozwijało się również rzemiosło szczególnie sukiennictwo, kuśnierstwo oraz szewstwo. W XVIII wieku Baranów liczył około 1200 mieszkańców, których część stanowiła ludność żydowska. W roku 1867 dobra baranowskie zakupiła rodzina Dolańskich, która jako ostatnia władała zamkiem i włościami baranowskimi. Mieszkali oni na zamku aż do roku 1940, kiedy to zamek i majątek zostały zajęte przez Niemców.
Roman Dolański był ostatnim właścicielem zamku (zmarł w Krakowie w 1956 roku). Po wojnie przeprowadzono reformę rolną, w wyniku której ziemie baranowskie przeszły na skarb państwa.
Czasy powojenne kojarzone są z systematycznym rozwojem miasta, którego rozkwit przypada na lata 70, gdy w pobliżu Baranowa powstały Zakłady Przetwórstwa Siarki „Siarkopol” a w miejscowości Skopanie wspaniale prosperowała Fabryka Firanek „WISAN”. Wywarło to decydujący wpływ na ukształtowanie się rolniczo-przemysłowego charakteru Gminy.
Dziś to Gmina w dużej mierze turystyczna. Malownicze położenie na obszarze dawnej Puszczy Sandomierskiej dostarcza wielu atrakcji w postaci nie tylko wspomnianego zamku i otaczającego go parku, ale także aż 11 pomników przyrody – pięknych drzew o niebywałych rozmiarach (nawet powyżej 500 cm obwodu). Występuje tu wiele rzadkich gatunków zwierząt, m.in. bocian czarny, ostrygojad czy orlik krzykliwy – gatunek na wyginięciu. Na terenie byłej kopalni Zakładów Przetwórstwa Siarki „Siarkopol”, zaledwie 6 km od Baranowa, powstało jezioro tarnobrzeskie o powierzchni prawie 500 ha. Fakt ten przyczynił się do prężnego rozwoju bazy agroturystycznej na terenie Gminy Baranów Sandomierski.
Zespół Zamkowo – Parkowy w Baranowie Sandomierskim
Zamek w Baranowie Sandomierskim został ukształtowany na wzór
królewskiego Wawelu w Krakowie, zwany często perłą architektury renesansu.
Siedziba rodu Leszczyńskich. Zamek został wzniesiony pod koniec XVI wieku w miejscu średniowiecznego, obronnego dworu rycerskiego. W 1867 roku wystawione na licytację dobra baranowskie nabył Feliks Dolański. Następnie zamek odziedziczył Stanisław Dolański, który postanowił odrestaurować obiekt zniszczony po pożarze z 1898 roku. Pod kierunkiem krakowskiego architekta Tadeusza Stryjeńskiego przeprowadzono zmiany w rozkładzie pomieszczeń. W tym czasie w narożnej komnacie parteru urządzono secesyjną kaplicę. Została ozdobiona imponującymi witrażami Józefa Mehoffera oraz ołtarzem z wyjątkowym tryptykiem Jacka Malczewskiego, zatytułowanym „Matka Boska Niepokalana”.
Zamek w Baranowie Sandomierskim jest budowlą trzykondygnacyjną i został wzniesiony na planie prostokąta. Wnętrza zamku dekorowane są przez Jana Chrzciciela Falconiego oraz Tylmana z Gameren. Posiada cztery okrągłe baszty w narożach, prostokątną wieżę pośrodku ściany frontowej oraz wewnętrzny dziedziniec otoczony pięknymi, dwukondygnacyjnymi krużgankami, na które prowadzą słynne wachlarzowe schody, z początku XVII wieku, z tunelowym przejściem. Schody te również na przestrzeni wieków służą za wspaniałą scenerię do zdjęć ślubnych i rodzinnych. W zamku kręcone były sceny do znanych filmów polskich takich jak „Czarne Chmury” (z 1972 roku) czy „Barbara Radziwiłłówna” (z 1936 roku) z Jadwigą Smosarską. Z pięknych komnat zamkowych najbardziej rozpoznawalne są Sala Portretowa oraz Galeria Tylmanowska.
Po zniszczeniach dokonanych podczas II wojny światowej, w1956r., na mocy zawartego porozumienia ówczesnych dwu resortów: Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Przemysłu Chemicznego, została podjęta decyzja o sposobie finansowania z państwowych środków odbudowy zamku. W latach 1956-1957, został opracowany przez prof. arch. Alfreda Majewskiego, projekt odbudowy i konserwacji baranowskiego zamku.
Realizację pełnego programu odbudowy zamku, powierzono Kierownictwu Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu w Krakowie. W latach 1959-1968, została przeprowadzona pod kierunkiem prof. Arch. Alfreda Majewskiego kompleksowa odbudowa i adaptacja całego Zespołu Zamkowo-Parkowego, a następnie obiekt ten został przekazany w Zarząd KiZPS „Siarkopol” – na cele muzealno-turystyczne. Od 1997 roku właścicielem Zespołu Zamkowo-Parkowego jest Agencja Rozwoju Przemysłu S.A.
O zamku w Baranowie krąży wiele legend, jedna z bardziej znanych to ta, o Białej Damie, która od wieków błąka się po zamkowych korytarzach. Wielu turystów przybywa do zamku na nocleg w nadziei, że uda im się ją spotkać.
Obecnie w Zespole Zamkowo – Parkowym, znajduje się 140 miejsc noclegowych
z podziałem na 11 stylowych komnat w Zamku oraz 44 klimatyzowanych pokoi w „Hotelu Zamkowym”.
Pozostałe atrakcje to: muzeum, pole golfowe, zbrojownia rycerska, strzelnica łucznicza, miejsce grillowe i piknikowe, plac zabaw dla dzieci, szachy ogrodowe, szereg atrakcji rycerskich oraz wystawy czasowe, restauracja Magnacka oraz 8 sal do organizacji spotkań biznesowych i konferencji.
Kościół Parafialny p.w. Ścięcia Św. Jana Chrzciciela w Baranowie Sandomierskim – jako zbór kalwiński
Obecny kościół został ufundowany przez Andrzeja Leszczyńskiego
i ukończony przez Rafała Leszczyńskiego w latach 1604-1607.
Jednonawowa, murowana i tynkowana świątynia, zamknięta
od wschodu węższym i niższym prezbiterium. Nad zachodnim wejściem wznosi się wysoka, czworoboczna wieża. We wnętrzu zachowały się również zabytkowe ołtarze i obrazy, pochodzące głównie z XVIII wieku. Uwagę zwraca obraz Św. Rodziny (kopia słynnego dzieła Rafaela), a także XIX-wieczne obrazy przedstawiające Ścięcie św. Jana Chrzciciela oraz św. Mikołaja. Ponadto zachowały się późnobarokowe rzeźby św.
Kazimierza Królewicza i św. Kingi. Tuż przy portalu znajduje się wspaniała barokowa chrzcielnica kamienna, pochodząca z 1669 roku.
Dziś przykościelny teren jest nie tylko pięknie zadbany, co jest zasługą obecnego proboszcza baranowskiej parafii – ks. Andrzeja Machowicza, ale i okoliczne zabudowania zostały prawie całkowicie odremontowane. Po zachodniej stronie kościoła znajduje się kamienna figura Chrystusa ufundowana w roku 1934, podczas generalnego remontu świątyni.
Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Ślęzakach
Wzniesiony w 1873 roku . Przy kościele wznosi się murowana dzwonnica pochodząca
z końca XIX wieku. Kościół posiada jedną nawę. Główna struktura kościoła jest utrzymana
w stylu bazylikowym. Osobliwością tego kościoła jest plafon drewniany, płaski, podzielony na kasetony. W każdym kasetonie znajduje się rzeźbiona w drewnie, pozłacana rozeta.
Główny ołtarz to antepedium w kształcie skrzyni. Boczne ołtarze to dwie skrzynie antepedium i na ścianie luźno wiszące obrazy. Oba ołtarze ogrodzone są żelaznym płotkiem.
W 1926 r. do głównego ołtarza zostały dobudowane dwie nisze, a w nich umieszczone dwie figury drewniane św. Stanisława Kostki i św. Kazimierza Królewicza. W bocznych ołtarzach zostały dobudowane dwie jednakowe perdelle.
Kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa
w Woli Baranowskiej
Kościół wzniesiony w latach 1927-1932, w miejscu starego, drewnianego,
który spłonął w 1926 roku. W czasie II wojny światowej został dość poważnie uszkodzony – stąd też w latach 1950-51 przeprowadzono generalny remont budowli. Ponowna konsekracja miała miejsce 4 maja 1958 roku.
Do świątyni dostawiono węższe prezbiterium oraz dwie przybudówki zakrystyjne. Od frontu wznosi się wysoka czworoboczna wieża, zwieńczona herbem. Wyposażenie wnętrza pochodzi częściowo z okresu przedwojennego, częściowo z lat 50-tych ubiegłego stulecia. W wieży mieszczą się dwa dzwony. Tuż przy kościele wzniesiono w 1925 r. parterową plebanię w kształcie dworku z gankami i portykami.
Grobowiec Dolańskich- kaplica na cmentarzu parafialnym
w Baranowie Sandomierskim
Na parafialnym cmentarzu znajduje się
neoklasycystyczny grobowiec rodziny
Dolańskich,zbudowany według projektu Tadeusza Stryjeńskiego w roku 1931.
W tympanonie,nad wejściem widnieje herb Dolańskich – Korab. Kaplica składa się z właściwego grobowca pod ziemią i części górnej, stanowiącej rodzaj kapliczki
z ołtarzykiem. Kaplica ta jest murowana i przykryta blachą. Zewnętrznie przedstawia kształt krzyża. Z grobowca od południa i północy wychodzą okienka. Do kaplicy wchodzi się bramą od zachodu a do grobowca bramą od wschodu.
W kaplicy, w trumnach na szynach wmurowanych w ściany, pochowani zostali: Stanisław Korab-Dolański i Jadwiga z Rylskich Dolańska, ich córka Zofia z Dolańskich Pietruska, wdowa po Zygmuncie, Helena Tchórznicka, Antonina Sawka – pielęgniarka Emmy Dolańskiej oraz Stanisław, Maria, Oktaw i Irena Pietruscy.
Kaplica Mszalna przy ul. Mickiewicza w Baranowie Sandomierskim
Kaplica z obrazem Matki Boskiej Dzikowskiej,
ufundowana przez Jana
i Marię Szarama, wzniesiona w 1900 r. kaplica jest murowana
i otynkowana. W 1972 roku została gruntownie odnowiona. Nad wejściem, w szczycie znajduje się figurka Matki Boskiej Dzikowskiej. Wewnątrz znajduje się drewniany ołtarz z kolumnami oraz akt zezwalający na odprawianie mszy świętej, wystawiony przez biskupa Wałęgę.
Puszcza Sandomierska i Stawy Krasiczyńskie
Lasy i towarzyszące im ekosystemy są miejscem bytowania wielu cennych przedstawicieli fauny, z których należy wymienić: bociana czarnego, kanię czarną, orlika krzykliwego, pustułkę, perkoza rdzawoszyjego, błotniaka stawowego.
Bardzo cennymi elementami biocenotycznymi i krajobrazowymi projektowanego obszaru są stawy śródleśne. Występują tu w postaci dwóch kompleksów: Stawy Osieczyska (leżące na terenie sąsiedniej gminy Padew Narodowa) i Stawy Krasiczyńskie (przeważająca ich powierzchnia znajduje się w granicach gminy Baranów Sandomierski).
„Stawy Krasiczyńskie” – zespół stawów położony w obrębie Gminy Baranów Sandomierski zajmuje powierzchnię 152,13 ha. Obszar ten znajduje się na terenie Puszczy Sandomierskiej, kompleksu leśnego położonego w południowo-wschodniej części Polski w Kotlinie Sandomierskiej, w widłach Wisły i Sanu. Kompleks ten częściowo objęty jest obszarem Natura 2000. Gospodarka stawowa rozwinęła się na tym obszarze na przełomie XIX i XX w. głównie za sprawą rodów Dolańskich i Tarnowskich.
Stawy aktualnie użytkowane są jako Gospodarstwo Rybackie prowadzone przez Pana Stanisława Czechurę. Gospodarstwo od dawna prężnie działa i jest w ciągłej rozbudowie. W roku 2016 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wpisało potrawę produkowaną przez Pana Stanisława na listę produktów tradycyjnych jest to „Lasowiacki karp w galarecie”. Teren stawów hodowlanych przyciąga ponad 170 gatunków często bardzo rzadkich ptaków tj: kraska, bocian czarny, orzeł bielik, orzeł przedni, czapla purpurowa, czapla siwa, perkoz.
Kopiec Sursum Corda w Dymitrowie Dużym
„Trzy kilometry na południe od Baranowa Sandomierskiego w Dymitrowie Dużym, można zobaczyć kopiec o wysokości 10m, stanowiący dobry punkt widokowy.
W miejscu tym znajdował się dawniej kościół. Parafia pod wezwaniem św. Katarzyny Dziewicy istniała w Dymitrowie już w XIII wieku. Kościółek jednak popadł w ruinę a jego pozostałości pochłonęła woda po tym, gdy Wisła zmieniła koryto. Podobno niektórzy do dziś słyszą spod rozlewiska ciche bicie dzwonu!”
Na upamiętnienie tego miejsca został usypany kopiec wraz z przyległym placem zwanym Sursum Corda.
LIPA DROBNOLISTNA „EWA” w miejscowości Wola Baranowska
Lipa drobnolistna /Tilia cordata/ w wieku około 250 – 300 lat o obwodzie 505 cm, równomiernym kształcie korony, jest w bardzo dobrym stanie zdrowotnym.
Odznacza się indywidualnymi cechami wyróżniającymi ją wśród innych okazałych rozmiarów drzew rodzimych gatunków.
Tak okazała lipa jest osobliwością przyrodniczą obecnie rzadko spotykaną na obszarze dawnej Puszczy Sandomierskiej.
Jest drzewem miododajnym, cenionym przez pszczelarzy, którzy uzyskują z niego miód lipowy. Znajdujące się przy rodzinnym
domu sędziwe i okazałe drzewo jest żywą pokoleniową pamiątką dawnych dziejów rodziny. W kulturze polskiej do dzisiaj zachował się zwyczaj sadzenia lip na okoliczność narodzin córki.
DĄB SZYPUŁKOWY „JAN” w miejscowości Kaczaki
(na działce w odległości ok. 35 m od drogi gminnej biegnącej przez przysiółek Chojaczki)
Dąb szypułkowy /Quercus robur/ w wieku około 180 – 200 lat w obwodzie pnia 425 cm, równomiernym kształcie korony i bardzo dobrym stanie zdrowotnym. Na terenie gminy znajduje się kilka okazów tego gatunku pod ochroną. Z dębem Janem wiąże się historia opowiadana z dziada pradziada, że podczas bombardowania we wrześniu 1939 roku uciekający mieszkańcy Chmielowa kryli się pod rozłożystym Dębem w Kaczakach, aby nie mogli wypatrzeć ich piloci myśliwców. Wielu z nich dzięki temu drzewu uszło z życiem.
ROBINIE AKACJOWE 2 szt. w miejscowości Skopanie
(działka leśna – kwatera cmentarza wojennego żołnierzy z okresu I wojny światowej)
Robinia akacjowa /Robinia pseudoacacia/ znana również pod nazwą grochodrzew. Robinia pochodzi z Ameryki północnej. Do Europy, jak i do Polski trafiła jako roślina ozdobna, gdzie dobrze się zaaklimatyzowała, stając się gatunkiem inwazyjnym. Ma piękne białe kwiaty z których chętnie korzystają pszczoły w efekcie czego produkują smaczny i ceniony miód akacjowy.