Pierwsza w Europie, a druga na świecie, Konstytucja została uchwalona 3 maja 1791 roku w Warszawie.
Konstytucja 3 maja, będąca ukoronowaniem Sejmu Czteroletniego, miała wprowadzić gruntowne reformy ustrojowe w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, poprzez naprawę wewnętrznych stosunków społecznych panujących w państwie, uleczyć chory system polityczny i zapobiec dalszemu rozkładowi państwa.
Dwaj współautorzy Konstytucji – Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj – nazwali ją później „ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny”. Na czym polegała siła tego dokumentu, który przez dwa stulecia budził ogromne emocje i niejednokrotnie stawał się wręcz tarczą narodu?
Konstytucja wprowadzała trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Ograniczała immunitety prawne oraz przywileje szlachty zagrodowej, tak zwanej gołoty. Celem ograniczeń względem szlachty było zapobieżenie możliwości przekupstwa, biednego szlachcica przez agentów obcego państwa. Konstytucja potwierdzała też przywileje mieszczańskie. Znosiła takie „narzędzia władzy szlacheckiej” jak liberum veto, konfederacje, sejm skonfederowany oraz ograniczała prawa sejmików ziemskich. W dniu ustanowienia Konstytucji 3 maja przestaje istnieć Rzeczpospolita Obojga Narodów, a w jej miejsce zostaje powołana Rzeczpospolita Polska. Zniesiona zostaje też wolna elekcja, która w wieku XVIII w ogóle się nie sprawdziła, jej miejsce zastępuje władza dziedziczna, którą po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego miał przejąć władca z dynastii Wettynów. Aby czuwać nad bezpieczeństwem wprowadzono stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tysięcy żołnierzy, oraz ustanowiono podatki w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa – gołota, mieszczanie i chłopi byli zwolnieni z płacenia podatku. Katolicyzm został uznany za religię panującą, jednocześnie zapewniono swobodę wyznań, choć apostazja wciąż była uznawana za przestępstwo.
Święto Konstytucji 3 Maja zostało zdelegalizowane przez hitlerowców i Sowietów podczas okupacji Polski w czasie II wojny światowej. W PRL zostało zastąpione obchodami Święta Pracy w dniu 1 maja. Polskie władze komunistyczne oficjalnie zdelegalizowały Święto Konstytucji 3 Maja w 1951 roku. Do roku 1989, w rocznicę uchwalenia Konstytucji, często dochodziło w Polsce do protestów i demonstracji antyrządowych i antykomunistycznych. Po transformacji ustrojowej, od kwietnia 1990 roku, Święto Konstytucji 3 Maja należy do uroczyście obchodzonych polskich świąt państwowych.
Źródło: www.polskatradycja.pl, www.polskieradio.pl